Aşı Enternasyonalizmi zirvesi “yeni bir uluslararası sağlık düzeni” ni selamlıyor

Dört günlük Zirve aşı apartheid’ına verilen acil bir yanıttı. Dünyada aşıların %85’i gelir düzeyi yüksek ve ortanın üstünde olan ülkelerde uygulanıyor.

Aşı dozlarının yalnızca %0,3’ü düşük gelir düzeyindeki ülkelerde uygulandı. Bu tempoyla pandemi 57 yıl daha bütün dünyayı büyük ölçüde korunmasız bırakarak Küresel Güney’i kasıp kavurmaya devam edecek.

Pandemiye son verecek tıp ürünlerinin üretim ve dağıtımının hızlandırılması açısından kilit önem taşıyan beş alanda taahhütlerde bulunuldu:

1. Covid-19 aşı teknolojileri konusunda açık işbirliği
2. Covid-19 aşıları için dayanışma fiyatları
3. Yurtiçi kullanım amaçlı Covid-19 aşılarının onaylanması için düzenleyici kapasitenin paylaşılması
4. Aşı ve tıbbi malzeme üretiminin artırılması için üretim kapasitesinin ortaklaştırılması
5. Dünya Ticaret Örgütü tarafından dayatılan büyük ilaç şirketleri tekeline meydan okumak üzere kolektif itaatsizlik

Zirve koordinatörü ve İlerici Enternasyonal kabine üyesi Varsha Gandikota-Nellutla bu taahhütleri överek şunları söyledi:

“Yeni bir uluslararası sağlık düzeni oluşmakta. Yaşar kalmamızı tehdit eden, Güney’in egemenlik haklarını şüpheli hale getiren ve bu virüsün yeni öldürücü mutasyonlarına yol açabilecek olan aşı apartheid’ının üstesinden gelmeye son derece ihtiyacımız var.

“Milliyetçilikten enternasyonalizme, rekabetten işbirliğine, iyilikseverlikten dayanışmaya geçmek için devletlerin, kurumların, şirketlerin ve halkların uyum içinde çaba göstermesi gerek. Bu zirve sürecinde katılımcıların egemenlik, dayanışma ve evrensel yaşam hakkı ilkeleri temelinde ulusal kaynakları kolektif yarara sunarak, cesaret isteyen bu ilk adımları attığını gördük.”

Yeni uluslararası sağlık düzeni, 1970’lerde Küresel Güney ülkelerinin Birleşmiş Milletler zemininde ileri sürdükleri Yeni Bir Uluslararası Ekonomik Düzen’le ekonomik emperyalizm ve bağımlılığa son verme önerilerinin yankısı.

İlerici Enternasyonal bu taahhütlerin gerçeğe dönüşmesine yardımcı olmak üzere toplantılar düzenlemeye devam edecek. Kapasitelerin birleştirilmesi ve katılımcıların işbirliğinin sürdürülmesi için bir çerçeve sunma ve gelişmekte olan bu aşı enternasyonalizmini başka ülkeleri, üreticileri ve siyasi aktörleri kapsayacak şekilde genişletme arayışında olacak.

Aşı enternasyonalizmini geliştirmek üzere Zirve’de beş kilit taahhüt açıklandı:

1. Covid-19 aşı teknolojileri konusunda açık işbirliği

• Küba ve Meksika, ülkelerinde geliştirilen klinik deneme aşamasındaki aşıları -Küba’nın Soberana-2, Abdala ve Mambisa’sıyla Meksika’nın Patria’sı- aşı denemeleri ve ruhsatlandırma sürecinde açık işbirliği için yeni paydaşlara açmayı önerdi. Tekelci değil açık lisans önerisi büyük önem taşıyor. Covid-19 aşılarının çoğunluğunda tam tekel kuralları işliyor ve bu aşılar üretilmek üzere başka üreticilere sunulmuyor. Aşıların başka üreticilere sunulan küçük bölümüyse sınırlı ya da tekelci temelde lisansa bağlanıyor. Örneğin, AstraZeneca’nın Hindistan şirketi Serum Institute ile yaptığı anlaşma diğer Hindistanlı üreticilerin bu aşıyı üretmesine izin vermiyor. Aşıyı geliştiren Oxford Üniversitesi’ndeki Jenner Enstitüsü’nün başlangıçta aşının bütün dünyaya açık lisans temelinde sunulmasını amaçladığı, ancak Bill & Melinda Gates Vakfı’nın baskısı sonucunda AstraZeneca ile tekelci bir anlaşma yaptığı yaygın olarak anlatılıyor ve doğrulanıyor.
• Meksika Önleme ve Sağlık Geliştirme Sekreter Yardımcısı Hugo López-Gatell Ramírez: “Patria aşısının üretim ve dağıtımında başka ülkelerle işbirliği yapmakla ilgileniyoruz. Başlangıçta Oxford’un AstraZeneca aşısı için düşünüldüğü gibi açık lisans olanağını araştırıyoruz.”
• Kenya Kisumu Bölge Valisi Anyang’ Nyong’o Arjantin, Küba ve Meksika’yı geliştirdikleri “aşı adaylarının teknolojisini paylaşmak ve üretimini yaygınlaştırmak üzere Kenya’ya gelmeye” davet etti.
• Zirve’de Hindistan’dan Kanada’ya, bütün dünyadan, eğer kendilerine şans verilirse tesislerini dönüştürerek aşı üretimine başlamaya hazır olduklarını ama geri çevrildiklerini söyleyen fabrika yöneticileri de vardı. Hindistan’daki Virchow Laboratuvarları Müdürü Hemanth Nandigala: “Hem yerel hem uluslararası [şirketlerden] birkaçına gerçekten de ulaştık. Ama o aşamada yanıt gelmedi.”
• Soberana 2 aşısının hafta sonu açıklanan faz üç geçici sonuçları bütün dünyada düzenleyiciler ve sağlık ajansları tarafından -DSÖ dâhil- onay için gerekli görülen etkinlik eşiklerini aşıyordu.
• Venezüella Dışişleri Bakanı Jorge Arreaza, Zirve vesilesiyle ülkesinin Küba’nın işbirliği önerisini kabul edeceğini bildirdi: “Küba’nın dayanışması sayesinde, geliştirdiği aşı adaylarından ikisini burada, Venezüella’da üreteceğiz.”

2. Covid-19 aşıları için dayanışma fiyatları

• Küba yalnızca açık işbirliği değil aynı zamanda uygun fiyat taahhüdünde bulundu. Küba Sağlık Bakanı Yardımcısı Dr. Regla Pardo Zirve’ye “Küba aşıları uygun fiyatlı olacak ve en çok ihtiyacı olanların yararına sunulacak” dedi.
• Meksika Önleme ve Sağlık Geliştirme Sekreter Yardımcısı Hugo López-Gatell Ramírez, Zirve’de “Başkan Andrés Manuel Lopéz Obrador’un Patria projesinin başından beri projede diğer ülkeler için bir dayanışma fiyatları planına yer verilmesini düşündüğünü” söyledi.
• İlaç şirketlerinin muazzam kârlar elde ettiği ve fiyat şişirdiği, ödenen fiyatlar arasında ülkeden ülkeye korkunç farklar olan bir piyasada (bu yıl aşı satışa ilk sunulduğunda Güney Afrika’nın Oxford-AstraZeneca aşısına AB fiyatının iki katını ödediği bildiriliyor) uygun fiyatlar üzerinde durulması hayati önem taşıyor.

3. Yurtiçi kullanım amaçlı Covid-19 aşılarının onaylanması için düzenleyici kapasitenin paylaşılması

• Sputnik ve başka aşıların onay sürecini hızlandırmak amacıyla Arjantin düzenleyici devlet kurumu ANMAT’ın gelişmiş düzenleme kapasitesini yeni aşılar hakkında veri toplayarak Meksika, Bolivya, Ekvador, Paraguay ve diğer bölge ülkeleriyle paylaşmaya tahsis ediyor. Zirve’de Arjantin Sağlık Bakanı Dr. Carla Vizzotti bu olanağı ihtiyacı olan her ülkeye sunma sözü verdi. Vizzotti şöyle dedi: “İşbirliğini kolaylaştırmak ve düzenleyici bir bakış açısından bütün nüfusun aşılara, ilaçlara ve yeni teknolojilere erişimini güçlendirmek amacıyla düzenleyici sistemlerimizi senkronize etmek üzere Küba ve Meksika gibi Zirve katılımcılarıyla birlikte çalıştık. Bu işbirliğini kuşkusuz dünyanın tüm ülkelerine, her şeyden önce de Afrika bölgesindekilere uzanacak şekilde genişletiyoruz. Düzenleyici kapasitemizi dünyaya sunmak bir zevk.”
• Paraguay örneğine değinen Meksika Önleme ve Sağlık Geliştirme Sekreter Yardımcısı Hugo López-Gatell Ramírez şöyle dedi: “COFEPRIS (Meksika’nın sağlık düzenleme kurumu) Başkan Andrés Manuel Lopéz Obrador’un talimatıyla Hindistan’da geliştirilen Covaxin aşısını -Meksika bu aşıyı kullanmayı tasarlamadığı halde- inceledi. Bunu, Meksika’nın Covaxin kullanması düşünülmese de, Paraguay sağlık ajansının bu aşının acil durum karşısında kullanılmasına izin verip verilmeyeceğini değerlendirmek için ihtiyaç duyduğu verileri elde etmesine destek olmak için yaptık.” Zirvede Meksika benzer denetimleri dünyadaki her ülke için yapmayı taahhüt etti ve katılan hükümetlere bu tür çalışmalar düzenlemeye ve sonuçları paylaşmaya yönelik bir kolektif strateji düşünme önerisi getirdi. Hugo López-Gatell Ramírez “düzenleme kurumlarımız bünyesindeki bilim kurullarının, perspektiflerini paylaşmak ve birçok ülke arasında uyumlulaştırılabilecek birleşik bir düzenleyici sağlık hizmetleri modeli geliştirmek üzere ortak oturumlar düzenlemesini” önerdi.

4. Aşı ve tıbbi malzeme üretiminin artırılması için üretim kapasitesinin ortaklaştırılması

• Hatırı sayılır üretim olanakları olan ülkeler -Arjantin, Meksika, Venezüella- üretimlerini başka ülkelere ihraç etmeye yetecek kadar artırmayı taahhüt etti.
• Venezüella Zirve’de sunduğu resmi bir hükümet açıklamasıyla kendi imalat sanayiini “stokların herhangi bir anda ihtiyacın en büyük olduğu bölgelere dağıtılmasını sağlama” amacına tahsis etmeyi önerdi. Açıklamada örnek olay olarak oksijen yetersizliği çeken Brezilya’nın kuzeyindeki Manaus kenti anılıyordu. Bu yetersizliğe “Venezüella güneyinde, Brezilya sınırındaki üretim olanakları sayesinde çare bulabilirdi.” Zirvede Dışişleri Bakanı Jorge Arreaza tarafından temsil edilen Venezüella katılan ülkelere “bir üretim ve sağlık hizmeti potansiyeli haritası çıkarmayı ve bununla gereken aşı, kişisel koruyucu malzeme, oksijen vb. üretiminin nerelerde yapıldığını bilerek tedarik yetersizliğiyle karşılaşılmamasını sağlayacak güzergâhlar çizilmesini” önerdi.
• Venezüella Dışişleri Bakanı Jorge Arreaza ayrıca katılan ülkeler için “vakalar, bulaşma ve salgının her bölgedeki somut gerçekliği hakkında pratik bilgiler edinmemize olanak verecek” yeni bir teknoloji paylaşım platformu önerisi getirdi.
• Arjantin Sağlık Bakanı Dr. Carla Vizzotti, “Arjantin’in ihtiyaçları karşılanır karşılanmaz aşı ihracına başlamayı planlıyoruz” dedi.
• Meksika Önleme ve Sağlık Geliştirme Sekreter Yardımcısı Hugo López-Gatell Ramírez Zirve’ye Meksika’nın BIRMEX gibi devlet tarafından işletilen ilaç üretim şirketlerini “canlandırmayı” planladığını söyledi. Ramírez “bu yıl BIRMEX’i Sputnik V aşısını üretecek ve aynı zamanda kendi aşı adayımızın üretiminde öncü bir rol oynayacak güce kavuşturmayı umuyoruz,” dedi.
• Hindistan Kerala Eyaleti Başbakanı Pinarayi Vijayan, eyaletinin İleri Viroloji Enstitüsü’nde bir araştırma birimi kurarak ve Kerala Eyalet İlaç ve Eczacılık Ürünleri gibi kamu girişimlerini “ilaç üretmek ve ihraç etmek”le görevlendirerek eyaleti adına aşı üretiminin yaygınlaşması amacına bağlı kalacağını bildirdi.

5. Dünya Ticaret Örgütü tarafından dayatılan büyük ilaç şirketleri tekeline meydan okumak üzere kolektif itaatsizlik

• Zirve, Güney Afrika’nın Dünya Ticaret Örgütü elçisi Xolelwa Mlumbi-Peter’i de dinledi. DTÖ’de Covid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet kısıtlamalarının kalkmasını sağlayacak vakitli ve kapsayıcı bir TRIPS muafiyeti sağlanması için çaba gösteren Mlumbi-Peter “hayat kurtarıcı ilaçlara erişim insanın nerede yaşadığına bağlı olmamalıdır,” dedi.
• Bolivya Dışişleri Bakanı Rogelio Mayta “halen yürürlükte olan tekelci ilaç endüstrisi modeline ciddiye alınır bir tehdit” oluşturacak bir “kolektif itaatsizlik” çağrısı yaptı.
• Şilili parlamenter Giorgio Jackson, Zirve’de Küresel Kuzey’in DTÖ’deki uzlaşmaz tutumunu aşma yolu olarak Şili Kongresi’ne nasıl fikri mülkiyet istisnaları getiren bir çarşaf yasa önerisi sunduğunu ve parlamenterlerin 0’a karşı 127 oyla kabul ettiği yasanın Cumhurbaşkanı Pinera tarafından engellendiğini anlattı.
• Bolivya Kanadalı aşı üreticisi ve Zirve katılımcısı Biolyse ile doz başına 3-4 dolar fiyatla 15 milyon doz -ülkenin bütün yetişkin nüfusunu aşılamaya yetecek miktarda- aşı üretmek üzere anlaşmaya vardı. Ancak Biolyse’in aşıları üretebilmesi yasal olarak ancak Kanada hükümetinin zorunlu lisans kararı vermesiyle mümkün. Kanada Başbakanı Justin Trudeau’nun bunu reddetmesini Zirve’de utanç verici olarak niteleyen Kanadalı muhalif parlamenter Niki Ashton kendi hükümetine baskı yapmak üzere Bolivyalılarla birlikte çaba göstereceğine söz verdi.
• Bolivya Dış Ticaret Bakan Yardımcısı Benjamin Blanco katılımcı ülkeleri kendileriyle birlikte zorunlu lisans talep etmeye ve Küresel Kuzey hükümetlerinin büyük ilaç endüstrisinden gelen taleplere boyun eğmesini teşhir etmeye çağırdı. Blanco şöyle dedi: “Yerel imalatçılarla elbirliği yaparak bize katılmaya ilgi duyan her ülkeyi zorunlu lisans kararı verme niyetlerini açıklamaya çağırıyoruz. Birlikte hareket edersek hükümetler bu girişimleri onaylamak zorunda kalabilir.”
• Hindistan’ın Kerala eyaleti başbakanı Pinarayi Vijayan, Zirve’de “Zorunlu lisans gibi seçenekler araştırılmalı ve aşı üretme kapasitesine sahip kamu kesimi ilaç şirketleri derhal harekete geçirilmeli,” dedi.