Δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία πρώην γαλλική αποικία που βίωσε ένα τέτοιου είδους πραξικόπημα τα τελευταία χρόνια, γεγονός που επανέφερε την προσοχή στα μακροχρόνια προβλήματα της νεοαποικιοκρατίας, της εξάρτησης και του αγώνα για κρατική κυριαρχία στη γαλλόφωνη Αφρική.
Για να συζητήσει τα θέματα αυτά, ο Michael Galant της Progressive International πήρε συνέντευξη από τον Δρ. Ndongo Samba Sylla, ένα ταχέως ανερχόμενο αστέρι στον τομέα της αφρικανικής πολιτικής οικονομίας και εξέχων επικριτής του «νομισματικού ιμπεριαλισμού» στη Δυτική και Κεντρική Αφρική.
Αυτή η συνέντευξη πρωτοεμφανίστηκε στο τεύχος αριθ. 60 του The Internationalist.
MG: Ndongo, σε ευχαριστούμε που ήρθες.
NSS: Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση.
MG: Έπειτα από δεκαετίες βάναυσης αποικιοκρατίας και εξίσου πολλά έτη σκληρής αντίστασης, κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 παρατηρήσαμε ένα κύμα από νίκες στον αγώνα για εθνική απελευθέρωση στη γαλλο-αποικιοκρατούμενη Αφρική.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει και σε μεγάλο μέρος του κόσμου, η ονομαστική ανεξαρτησία δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε ουσιαστική ανεξαρτησία. Μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για τη Françafrique; Το πώς διατήρησε η Γαλλία την επιρροή της στην περιοχή μετά τη διακήρυξη ανεξαρτησίας και τι σημαίνει αυτό για τους ανθρώπους που ζουν εκεί;
NSS: Με εξαίρεση τη Γουινέα του Sékou Touré, τα πρώην εδάφη που αποικίστηκαν από τη Γαλλία στα νότια της Σαχάρας δεν απέκτησαν ποτέ πραγματική ανεξαρτησία. Η Γαλλία τους πρότεινε την εξής συμφωνία: «Παραχωρώ στην επικράτειά σας την ανεξαρτησία της, υπό τον όρο ότι θα παραιτηθείτε από την κυριαρχία σε τομείς όπως οι εξωτερικές υποθέσεις, το εξωτερικό εμπόριο, οι στρατηγικές πρώτες ύλες, η εκπαίδευση, η άμυνα, η νομισματική και οικονομική διαχείριση κ.λπ.» Οι Αφρικανοί ηγέτες που συναίνεσαν στο να υπογράψουν «συμφωνίες συνεργασίας» σε όλους αυτούς τους τομείς ήταν πολιτικοί οι οποίοι είχαν γενικά εκπαιδευτεί στη Γαλλία κατά την αποικιοκρατική περίοδο. Ορισμένοι από αυτούς ήταν μέλη της γαλλικής μητροπολιτικής κυβέρνησης ή του κοινοβουλίου. Πολλοί εξ αυτών δεν επιθυμούσαν καν να ανεξαρτητοποιηθούν οι χώρες τους. Ο Στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ κατέφυγε σε αυτό τονεοαποικιακό σύστημα επειδή, για τον ίδιο, η κυριαρχία στην Αφρική και ο έλεγχος των πόρων της ήταν θεμελιώδης προϋπόθεση για τη στρατηγική αυτονομία της Γαλλίας στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Δεδομένης αυτής της επιλογής, η Γαλλία δεν επέτρεψε ποτέ στους λαούς των πρώην αποικιών της να επιλέξουν ελεύθερα τους ηγέτες τους. Αυτή η γαλλόφωνη Αφρική, η οποία, παρά τη θεωρητική ανεξαρτησία της, παραμένει από πολλές απόψεις υπό γαλλικό νεο-αποικιακό έλεγχο, αποκαλείται συχνά «Françafrique».
Μακροπρόθεσμα, οι συνέπειες του γαλλικού ιμπεριαλισμού ήταν η χρόνια υπανάπτυξη στις πρώην αποικίες νότια της Σαχάρας και τα παγιωμένα, αντιδραστικά πολιτικά συστήματα που δεν ενδιαφέρονται για το τι σκέφτονται ή θέλουν οι λαοί, ακόμα κι αν μερικές φορές είναι επισήμως «δημοκρατικά». Ως αποτέλεσμα, κάποιοι από τους πλουσιότερους ηγέτες του κόσμου, συχνά υποστηριζόμενοι από τη Γαλλία και τη Δύση, κυβερνούν κάποια από τα πιο φτωχά έθνη του κόσμου.
MG: Το έργο σας επικεντρώνεται ιδιαίτερα στον ρόλο που τα Φράγκα CFA - δύο νομίσματα που χρησιμοποιούνται στη Δυτική και Κεντρική Αφρική - διαδραματίζουν στη διαιώνιση του «νομισματικού ιμπεριαλισμού». Τι είναι ο νομισματικός ιμπεριαλισμός και ποια είναι η εναλλακτική σ' αυτόν λύση; Είναι μήπως η νομισματική κυριαρχία;
NSS: Τους τελευταίους δύο αιώνες, οι χώρες με ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες επέβαλαν συχνά περιοριστικές και επιβλαβείς νομισματικές και χρηματοπιστωτικές ρυθμίσεις στα εδάφη τα οποία κυριαρχούσαν, επιβάλλοντας σκληρά συστήματα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, ελέγχοντας τα συναλλαγματικά αποθέματά τους, τα χρηματοπιστωτικά συστήματά τους και την κατανομή των πιστώσεων και του οικονομικού πλεονάσματος. Πέραν της πειθαρχικής λειτουργίας του (τη δυνατότητα ενεργοποίησης κυρώσεων), ο νομισματικός ιμπεριαλισμός λειτουργεί για ενίσχυση της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής ισχύος των κυρίαρχων χωρών, οι οποίες έχουν σχεδόν ελεύθερη πρόσβαση στους ανθρώπινους και υλικούς πόρους των υπό κυριαρχία χωρών.
Αυτός ο νομισματικός ιμπεριαλισμός έχει εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους σε ολόκληρο τον κόσμο, από την Αφρική έως την Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.[[1]](https://d.docs.live.net/a13a5c5fdef0c614/Documents/The%20Internationalist%20--%20Ndongo%20Samba%20Sylla%20-%20FINAL.docx#_ftn1) Όσον αφορά το φράγκο CFA, που ήταν αρχικά το φράγκο των γαλλικών αποικιών στην Αφρική, πρωτοεμφανίστηκε το 1945 και κυκλοφόρησε στο υποσαχάριο τμήμα της γαλλικής αυτοκρατορίας. Σε μια νέα οικονομική και χρηματοπιστωτική παγκόσμια τάξη, όπου κυριαρχούσαν οι ΗΠΑ και το δολάριο ΗΠΑ, αυτό το αποικιακό νομισματικό σύστημα επέτρεψε στη Γαλλία να εξοικονομήσει τα λιγοστά αποθέματα δολαρίων της, καθώς μπορούσε να αγοράσει όλες τις εισαγωγές της στη ζώνη CFA χρησιμοποιώντας το δικό της νόμισμα. Επίσης, επέτρεψε στη Γαλλία να οικειοποιηθεί τα αποθέματα δολαρίων των αποικιών της για δικές της εισαγωγές και να συμβάλει στη σταθεροποίηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας της. Καθώς το εμπόριο μεταξύ της Γαλλίας και των αφρικανικών αποικιών της διακόπηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αυτό το αποικιακό νομισματικό σύστημα βοήθησε τη Γαλλία να ανακτήσει το εμπορικό μερίδιο που είχε στο μεταξύ χάσει. Μετά την ανεξαρτησία, οι αρχές λειτουργίας αυτού του συστήματος νομισματικού ιμπεριαλισμού διατηρήθηκαν αναλλοίωτες «χάρη» στις συμφωνίες συνεργασίας που ανέφερα παραπάνω. Σήμερα, τα δύο νομίσματα - το CFA της Δυτικής Αφρικής και το CFA της Κεντρικής Αφρικής, που χρησιμοποιούνται από οκτώ και έξι χώρες, αντίστοιχα - είναι άμεσα συνδεδεμένα με το Ευρώ (προηγουμένως το γαλλικό φράγκο), αφαιρώντας ουσιαστικά το κρίσιμο εργαλείο της νομισματικής πολιτικής από τα χέρια των ανεξάρτητων κυβερνήσεων και θέτοντάς το υπό τον έλεγχο του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών και των πολιτικών και νομισματικών αρχών της ευρωζώνης.
Στον βαθμό που ο νομισματικός ιμπεριαλισμός συνεπάγεται την άρνηση των εθνών να χρησιμοποιούν το εγχώριο χρήμα και χρηματοδότηση για τη δική τους αυτόνομη ανάπτυξη, αυτό αποτελεί εμπόδιο στην οικονομική και νομισματική κυριαρχία. Η νομισματική κυριαρχία δεν πρέπει να νοείται μόνο ως το δικαίωμα μιας κυβέρνησης να εκδίδει δικό της νόμισμα. Πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να οριστεί σε πρώτη φάση, με την έννοια της Σύγχρονης θεωρίας του χρήματος (MMT), δηλαδή της δυνατότητας μιας κυβέρνησης να δαπανά χωρίς να έχει εγγενή οικονομικό περιορισμό, αλλά μόνο ένα όριο από την άποψη της διαθεσιμότητας των πραγματικών πόρων. Στην περίπτωση των χωρών του Νότου, ο χαμηλότερος βαθμός νομισματικής κυριαρχίας τους αντανακλά την έλλειψη ελέγχου των πραγματικών πόρων τους (που συχνά κλέβονται από τις πολυεθνικές εταιρείες, με αποτέλεσμα μερικές φορές την ανάγκη έκδοσης χρέους σε ξένα νομίσματα με υψηλά επιτόκια) και την επιδίωξη ενός οικονομικού μοντέλου -εκμεταλλευτικού χαρακτήρα- το οποίο ενισχύει περαιτέρω την ανάγκη τους να κατέχουν δολάρια ΗΠΑ, δεδομένου ότι το διεθνές σύστημα πληρωμών έχει μέχρι σήμερα οργανωθεί γύρω από το δολάριο ΗΠΑ.
MG: Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Γκαμπόν. Τα τελευταία τρία χρόνια, ένα κύμα στρατιωτικών πραξικοπημάτων σάρωσε τη γαλλόφωνη Αφρική. Αν και κάθε περίπτωση είναι μοναδική, οι περισσότερες φαίνεται να έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό κάποιον βαθμό διακηρυγμένης ατζέντας εναντίωσης στην επιρροή της Γαλλίας. Πώς πρέπει να εκλάβουμε αυτήν τη φαινομενικά βαρυσήμαντη αλλαγή;
NSS: Όποια και αν είναι η γνώμη κάποιου σχετικά με τα πραξικοπήματα, είναι σημαντικό να τα μελετάμε επιστημονικά. Η βιβλιογραφία για τα πραξικοπήματα στην Αφρική είναι κατά βάση δυτικοκεντρική και ανιστορική. Η Αφρική αποτελεί γιγαντιαία ήπειρος, αποτελούμενη από 55 χώρες. Τα σημερινά σύνορά μας χαράχτηκαν στο Βερολίνο το 1885 με σκοπό την αποικιοκρατική διαίρεση, χωρίς να ληφθεί υπόψη η λογική της πολιτισμικής υπαγωγής και ταυτότητας. Η αποικιοκρατία ήταν ουσιαστικά μια επιχείρηση εκμετάλλευσης και δεν επέτρεψε καμία αυτόνομη θεσμική ανάπτυξη με τη δημοκρατική έννοια. Ακόμη χειρότερα, χειραγωγούσε και εκμεταλλευόταν τις εθνικές και κοινοτικές ταυτότητες. Αυτή ήταν η κατάσταση την εποχή της ανεξαρτησίας. Λάβετε επίσης υπόψιν το πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι δυνάμεις τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης έδωσαν στον εαυτό τους το δικαίωμα να παρεμβαίνουν για να υποστηρίζουν τους προστατευόμενούς τους ή για να ανατρέπουν αυτούς που δεν ήταν της αρεσκείας τους. Δεδομένης αυτής της βαριάς ιστορικής κληρονομιάς, θα πρέπει να είναι κανείς πραγματικά προκατειλημμένος για να πιστεύει ότι κάθε αφρικανική χώρα θα μπορούσε να γίνει ένα πρότυπο «φιλελεύθερης δημοκρατίας» εν μία νυκτί. Εκ των υστέρων, ήταν "φυσιολογικό" - με τη στατιστική έννοια - η Αφρική να έχει δει πολλά στρατιωτικά πραξικοπήματα μεταξύ 1960 και 1990 (με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου). Αποτελεί ιστορικό «κατόρθωμα» για την Αφρική να έχει γυρίσει αυτήν τη σελίδα μέσα σε μόλις τέσσερις δεκαετίες (απλά κάντε τη σύγκριση με την εμπειρία των χωρών της Λατινικής Αμερικής από την ανεξαρτησία τους τον 19ο αιώνα έως το 1990).
Τα εννέα πραξικοπήματα στην Αφρική από το 2020 και μετά διαφέρουν ως προς τις άμεσες αιτίες και τα κίνητρά τους. Όμως υπακούν σε δύο ευρείς διαρθρωτικούς παράγοντες. Πρώτον, αφορούσαν χώρες που βρίσκονται σε μια στρατιωτικοποιημένη από τη Δύση ζώνη, όπως οι χώρες της ζώνης του Σαχέλ - Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Τσαντ και Σουδάν. Δεύτερον, πραγματοποιήθηκαν δυσανάλογα στις πρώην γαλλικές αποικίες, τις παγκόσμιες πρωταθλήτριες σε πραξικοπήματα από το 1960 έως σήμερα. Από το 2020, οκτώ από τα εννέα στρατιωτικά πραξικοπήματα που καταγράφηκαν στην Αφρική συνέβησαν σε γαλλόφωνες χώρες.
MG: Τα πραξικοπήματα αυτά φαίνεται να ενέπνευσαν πολλές ελπίδες ότι το νεο-αποικιακό status quo θα μπορούσε να ανατραπεί. Ταυτόχρονα, ορισμένοι είναι επιφυλακτικοί ως προς το ότι ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό ή τη δημοκρατική εξουσία για τον εργαζόμενο πληθυσμό, περνάει μέσα από πραξικοπήματα και στρατιωτικές κυβερνήσεις με ασαφείς ατζέντες. Ποια είναι τα όρια ή οι αντιφάσεις της απελευθερωτικής δυναμικής αυτού του πραξικοπηματικού κύματος; Μπορούν αυτά τα όρια να ξεπεραστούν;
NSS: Σε ένα επερχόμενο βιβλίο με τη συσσυγγραφέα μου, τη Γαλλίδα δημοσιογράφο Fanny Pigeaud, μελετήσαμε την ιστορία της δημοκρατίας και των εκλογών στις πρώην αφρικανικές αποικίες της Γαλλίας κατά την περίοδο 1789-2023. Αναφέραμε επίσης λεπτομερώς τους λόγους για τους οποίους οι τελευταίοι είναι πρωταθλητές σε στρατιωτικά πραξικοπήματα. Για να το θέσω με λίγα λόγια, ήταν ευκολότερο να οργανωθούν πραξικοπήματα σε αυτές τις χώρες λόγω της κρατικής αδυναμίας. Επιπλέον, με τη γήρανση των ηγετών που βρίσκονται στην εξουσία και τον αυξανόμενο αποκλεισμό από την εκλογική διαδικασία των νέων πολιτικών υποψηφίων, λόγω των συνταγματικών αλχημείων που συχνά πραγματοποιούνται με τη βοήθεια Γάλλων εμπειρογνωμόνων, είναι γεγονός ότι μόνο οι νέοι ένστολοι μπορούν να επιτύχουν «αλλαγή γενιάς». Στις χώρες του Σαχέλ, οι πραξικοπηματίες είναι νέοι άνθρωποι που έχουν ανατρέψει σχετικά ηλικιωμένους ηγέτες. Τέλος, λόγω του μακροχρόνιου ασφυκτικού ελέγχου της Γαλλίας στην επιλογή των ηγετών στις γαλλόφωνες αφρικανικές χώρες νοτίως της Σαχάρας, μόνο στρατιωτικοί ηγέτες μπόρεσαν κατά καιρούς να προτείνουν ένα πολιτικό σχέδιο που να έρχεται σε ρήξη με τη γαλλική νεοαποικιοκρατία. Η πιο γνωστή περίπτωση είναι ο Thomas Sankara, ο οποίος ανέβηκε στην εξουσία σε ηλικία 33 ετών και δολοφονήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο στρατός είναι εγγενώς προοδευτικός. Δεν είναι. Όμως, εκεί όπου ο ιμπεριαλισμός συνέτριψε δομικά αριστερούς διανοούμενους, ηγέτες και κινήματα και συνέχισε με τους τοπικούς συμμάχους του να σπέρνει τον όλεθρο στα λαϊκά αιτήματα, ο στρατός ήταν η μόνη οργανωμένη δύναμη που μπορούσε να προσφέρει μια επιλογή εκτός του status quo. Και στο πλαίσιο της χρόνιας υπανάπτυξης, οι προοπτικές μιας τέτοιας ρήξης έχουν συχνά μαζική απήχηση. Εν πάση περιπτώσει, ενώ ορισμένα πραξικοπήματα, όπως εκείνα σε Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο και Νίγηρα, είναι ανοιχτά κατά της γαλλικής νεοαποικιοκρατίας (και διφορούμενα έναντι του ρωσικού και αμερικανικού μιλιταρισμού στο Σαχέλ), άλλα πραξικοπήματα έχουν υποστηριχθεί ανοιχτά από τη Γαλλία, όπως στο Τσαντ και στην Γκαμπόν.
Τα καλά νέα είναι ότι οι αφρικανικοί λαοί δεν θέλουν πλέον ηγέτες που ελέγχονται από έξω. Στο πλαίσιο της αναζωπύρωσης του παναφρικανικού αισθήματος, δικαίως προσβλέπουν σε οικονομική πρόοδο και ελευθερία. Αν αυτή η τρέχουσα εξέγερση πρόκειται να οδηγήσει σε ένα γνήσιο απελευθερωτικό σχέδιο, θα απαιτηθεί μετακίνηση προς δημοκρατικές μορφές οργάνωσης, πέρα από τη «φιλελεύθερη δημοκρατία/ολιγαρχία», οι περιορισμοί της οποίας έχουν γίνει προφανείς, και τη διαμόρφωση μιας ατζέντας για τον οικονομικό μετασχηματισμό στην υπηρεσία του λαού και από τον λαό. Δύο στοιχεία που μέχρι τώρα έλειπαν.
MG: Για τους αναγνώστες του The Internationalist, θα θέλατε να μας πείτε τι μορφή έχει η αλληλεγγύη προς τους λαούς της γαλλόφωνης Αφρικής στις ημέρες μας;
NSS: Η διεθνής αλληλεγγύη απαιτεί, πάνω απ' όλα, να καταλαβαίνεις τι συμβαίνει και να μπορείς να το μεταφέρεις σε μια γλώσσα που δεν είναι μόνο απαλλαγμένη από τις προκαταλήψεις και τις αποσιωπήσεις του δυτικοκεντρισμού, αλλά και κριτική με τη σωστή έννοια του όρου (η αλληλεγγύη του Νότου προς τον Νότο δεν πρέπει να σημαίνει ότι κλείνεις τα μάτια σε καταδικαστέες πρακτικές σε συντροφικές ή συμμαχικές χώρες). Σε αυτήν τη λογική, ελπίζω ότι το Progressive International μπορεί να συμβάλει στη μετάδοση των αγώνων ενάντια στη νομισματική αποικιοκρατία της Γαλλίας, τη στρατιωτικοποίηση της ηπείρου από τις δυτικές χώρες, τις ασφυκτικές οικονομικές κυρώσεις που επιβάλλονται σε όσους αψηφούν τη δυτικοκρατούμενη τάξη, τις απάνθρωπες μεταναστευτικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο αφρικανικό έδαφος κ.λπ.
[[1]](https://d.docs.live.net/a13a5c5fdef0c614/Documents/The%20Internationalist%20--%20Ndongo%20Samba%20Sylla%20-%20FINAL.docx#_ftnref1)Στην περίπτωση της Αγγλίας, στο πλαίσιο του Διεθνούς Χρυσού Κανόνα, το σύστημα νομισματικού ιμπεριαλισμού της έχει περιγραφεί καλά από την Utsa Patnaik σε σχέση με την Ινδία, αλλά και από τον Wadan Narsey γενικότερα. Τα έργα των Narsey και Gerold Krozewski δείχνουν τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν αφρικανικές χώρες όπως η Νιγηρία και η Γκάνα στη διατήρηση της ζώνης της στερλίνας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Peter James Hudson, στο βιβλίο του Bankers and Empire, περιγράφει το σύστημα στρατιωτικο-οικονομικής κυριαρχίας που εγκαθιδρύθηκε στην Καραϊβική από τις δυτικές δυνάμεις και τις μεγάλες τράπεζές τους, από την επανάσταση της Αϊτής (1804) έως σήμερα. Όσον αφορά το σύστημα του παγκόσμιου νομισματικού ιμπεριαλισμού υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, το έργο του Michael Hudsonπαραμένει αναντικατάστατο. Η εκπληκτική έρευνα του Lumbaγια τις Φιλιππίνες αφορά μια γενικά άγνωστη περίπτωση νομισματικής εξάρτησης.
Ο Δρ. Ndogo Samba Sylla είναι Διευθυντής Έρευνας και Πολιτικής στο International Development Economics Associates (IDEAs) και συνιδρυτής της Πρωτοβουλίας για την Αφρικανική Οικονομική και Νομισματική Κυριαρχία. Είναι συγγραφέας, συσσυγγραφέας και επιμελητής πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων το Africa's Last Colonial Currency, το Economic and Monetary Sovereignty in 21st Century Africa, το Revolutionary Movements in Africa: An Untold Story και, όπως αναφέρει παρακάτω, το προσεχές De la Démocratie en Françafrique. Une histoire de l'Impérialisme électoral (σε συνεργασία με τη Fanny Pigeaud). Επίσης, είναι παγκόσμιος πρωταθλητής του γαλλικού Scrabble.
